Đế quốc Achaemenes (
/əˈkiːmənɪd/;
tiếng Ba Tư cổ:
𐎧𐏁𐏂) là một
đế quốc cổ đại của người
Iran được
Cyrus Đại đế thành lập nên ở khu vực
Tây Á, đế quốc này còn được gọi là
Đế quốc Ba Tư thứ nhất.
[19]. Vào giai đoạn đỉnh cao, đế quốc này trải dài từ khu vực
Balkan ở phía Tây cho tới khu vực
thung lũng sông Ấn ở phía đông và có diện tích lên tới 5,5 triệu kilômét vuông (2,1 triệu dặm vuông Anh), lớn hơn bất cứ đế quốc nào khác đã từng tồn tại trước đó.
[15][16]Những thành tựu nổi bật khác của đế quốc này bao gồm một mô hình chính quyền mang tính tập trung và quan liêu thành công (thông qua các
satrap dưới quyền
Vua của các vị vua) cùng với chính sách
đa văn hóa và xây dựng nên các cơ sở hạ tầng như
hệ thống đường xá cùng một
hệ thống thư tín, một
ngôn ngữ chính thức đã được sử dụng ở mọi vùng đất nằm trong đế quốc và tạo dựng nên các cơ quan dân sự cùng một đạo quân chính quy đông đảo. Những thành tựu của đế quốc này đã tạo cảm hứng cho các đế quốc sau này thiết lập nên những hệ thống khác tương tự.
[20]Vào thế kỷ thứ 7 TCN,
người Ba Tư đã tới định cư ở vùng đất
Persis nằm ở phía tây nam của
cao nguyên Iran, vùng đất này sau đó đã trở thành trung tâm cho đế quốc của họ.
[21]Từ vùng đất này, Cyrus Đại đế đã đem quân đánh bại người
Medes,
Lydia và
đế quốc Tân-Babylon để thiết lập nên đế quốc Achaemenes.
Alexandros Đại đế sau đó đã chinh phục phần lớn đế quốc này vào năm 330 TCN
[22], bản thân ông ta còn là một người ngưỡng mộ nhiệt thành đối với Cyrus Đại đế.
[23] Sau khi Alexandros qua đời,
Nhà Ptolemaios và
đế quốc Seleukos đã chia nhau cai trị phần lớn các vùng lãnh thổ nằm trong đế quốc của Alexandros, ngoài ra một số vùng lãnh thổ nhỏ khác đã giành được độc lập vào khoảng thời gian này. Tầng lớp quý tộc người Iran ở khu vực trung tâm cao nguyên sau này đã khôi phục lại được quyền lực của họ dưới thời
đế quốc Parthia vào giai đoạn thế kỷ thứ 2 TCN.
[21]Trong mắt các sử gia phương Tây, đế quốc Achaemenes luôn được nhớ đến với vai trò là địch thủ của
những thành bang Hy Lạp trong các cuộc
Chiến tranh Hy Lạp-Ba Tư và sự kiện giải phóng
người Do Thái thoát khỏi cảnh lưu đày ở Babylon. Ngoài ảnh hưởng về mặt lãnh thổ và quân sự, đế quốc này còn để lại những dấu ấn lịch sử về văn hóa, xã hội, công nghệ và tôn giáo. Ví dụ như nhiều người
Athens đã tuân theo các phong tục của nhà Achaemenes trong cuộc sống hàng ngày của họ thông qua một sự trao đổi về văn hóa
[24] một số người thì lại được các vị vua Ba Tư tuyển mộ hoặc là đã liên minh với họ. Ảnh hưởng từ
sắc lệnh của Cyrus còn được nhắc tới trong các văn bản Do Thái-Cơ đốc giáo và đế quốc này còn giúp cho
Bái Hỏa giáo được truyền bá về phía đông tới tận Trung Quốc. Đế quốc Achaemenes còn truyền cảm hứng cho
chính trị, di sản và
lịch sử của
Iran (còn được gọi là Persia).
[25]